O marco de Francos

Así como ata hoxe chegou a costume de poñer marcos para indicar ata onde chegan as propiedades, xa antigamente os dominios facíano cos seus estados, ou sexa co territorio onde exercían o seu poder señorial.
Ata nos chegou un documento moi interesante sobre esta cuestión. Tratase de un arrendo que o apoderado do conde de Altamira, D. Joseph Ysla de la Torre lle fai o Conde de San Juan de un lugar no couto de Francos, parroquia de San Xoán de Calo.
Xa tiñamos falado de este couto, propiedade dos condes de Altamira, onde se celebraban tres grandes feiras ó ano, das que soamente chegou ata nos a de San Martiño, en novembro. Tratábase de un lugar idóneo para o comercio xa que estaba na ruta de Santiago ós portos da ría de Arousa, e onde se podía comerciar cos productos da comarca. Francos era o territorio máis o leste da xurisdicción de Altamira, lindando ca do Xiro da Rocha propiedade dos Arcebispos, por moito tempo os seus adversarios.
No arrendo encontrado de 1762, arrendáselle a este ignoto personaxe unha parte do couto chamada lugar de “Pica el Gaio”, que era “fracción de Francos”. Parece ser que en aquela época tiña dúas casas e o seu territorio estaba ben definido, xa que consistía en unha única peza da que se dan os seus limites, entre eles a Cruz de Francos. Pois ben, un deles, era o outeiro de Bouza fría, que sería un vértice do couto e no que no alto encontrábase unha pedra grande. Esta pedra grande no momento de outorgar o arrendo, xa se di que en tempos tiña as armas “de su excelencia”, signo inequívoco de ser un marco, como diriamos agora, que marcaba un vértice dos dominios do conde.
Si daquela xa non se conservaba máis que a pedra, hoxe é probable que xa non quede nin pedra nin outeiro, debido as distintas infraestructuras viarias que hoxe cruzan o antigo couto de Francos.