sábado, 26 de diciembre de 2009

Apéndice documental II

1599. Arrendo do lugar de Carballido ante Gabriel de Ameixeiras
Copia do s. XVIII

En el lugar de Leborans, feligresia de Santa María de Trasmonte, a veinte y quatro dias del mes de abril de mil e quinientos y noventa y nuebe años en presencia de mi escribano y testigos, parescio presente Nuño Gonzales contador de su señoria el Conde de Altamira, e dijo que arrendava y dio en arrendamiento a Domingo de Frimistans vecino de la feligresia de San Pedro de Bugallido para el y para su muger y herederos hes a saver que ansi les arrendo y dio en este arrendamiento el lugar de Carballido que finco de Fernando de Carballido defunto que es de su señoria y esta sitto en la feligresia de San Juan Dartoño, con todo lo a el anejo y perteneciente a montes y afontes; con sus casas, cortes, heiras, huertas y heredades labradias y montesias dehesas y soutos segun lo solia traer en nombre de su señoria el dho Fernando de Ruxido e Pedro de Roxido su hijo, defuntos, el qual dho lugar le arrendo por tiempo y espacio de veinte y nuebe años primeros siguienttes, asta seren fenecidos y acabados, que empiezan a correr dende el mes de marzo pasado deste presente año de mil e quinientos y noventa y nuebe años y por renta en cada uno dellos el hes de diez y siete rapadas de zenteno, limpio de polvo y paja, medido por la medida derecha de Avila que es de doze ferrados en carga y tres en rapada, y seis en anega y dos cabritos, y una marrana y dos gallinas de campo buenas, y la primera paga, ha de ser para el agosto primero que viene deste presente año de noventa y nuebe, la media paga de las dhas diez y siete rapadas de zenteno y para el agosto de seiscientos la paga toda por entero; y los cabritos, marrana y gallinas, se han de pagar las gallinas para el mes de agosto que viene, y la marrana por navidad deste dho año, y los cabritos por Pascua que viene del dho año de seiscientos y por consiguiente ha de pagar la dha renta, por los meses de agosto adelante enteramente y la marrana, cabritos y gallinas por el dho pan en la Zuidad de Santiago, Padron Noya o en esta jurisdicion en donde su Señoria mandare cojer la dha renta en poder de su señoria y sus factores y cobradores en su nombre, e fenecido el dho arriendamiento tiene de dejar libre y desembargado a su señoria el dho lugar sin ningun ympedimento, y es condizion que por quanto las dhas casas estan quemadas que es la casa principal, y otra casa en que se vivia de piedra maderadas y colmadas, y tres cortes de ganado, su señoria ha de dar para las lebantar al dho Domingo de Frimistans diez ducados en dinero dentro de ocho dias siguientes, y el dho Domingo de Frimistans dentro de quatro meses ha de llebantar las dhas casas de vivienda y cortes de ganado, y dallas cubiertas y maderadas de tal manera que no les falte cosa alguna, con sus paredes segun y de la manera que solia estar antes que se quemasen, y no lo cumpliendo dentro del dho termino su señoria el dho conde, o la persona que tubiere, su poder, las pueda llebantar y ponter segun dho es, a costa y misión del dho Domingo de Frimistans, y gasto que hiziere en ello sea crehido la persona que en nombre de su señoria lo gastare con tan solamente su juramento sin que sea necesario hacer mas ynformación que dende agora el dho Domingo de Frimistans lo defiere en el tal juramento, y quiere y consiente que por la tal declaración le ejecutare, ansi en su persona, como en sus vienes y en razon dello, se obliga de no decir ni en contravenir cosa ninguna, y de estar y pasar por todo ello, y hes condizion que el dho Domingo de Frimistans tiene de tener el dho lugar vien reparado y perfectado, de los perfectos reparos necesarios y las casas y cortes llebantadas y colmadas y reparadas de lo necesario, y ansi dejar todo ello libre y desembargado a su señoria el dho conde con mas las dhas heredades, muradas, y valadas con las arvoles frutales y castañales que al de presente tiene sin por razón dello pedir perfectos, ni mejoramientos por quanto con estas condiziones, y no sin ellas, le hazia este dho arrendamiento, y en caso que aga otros algunos perfectos que dende agora se le avisa que no los aga, los ha de dejar libremente a su señoria, sin por razon de ello pedir cosa alguna, y pagando la dha Renta, y cumpliendo las mas condiziones, el dho Nuño Gonzales obligo los vienes y rentas de su señoria el dho conde de Altamira, de selo hazer cierto y seguro, sano, y de paz todo lo arriba dho, y de no se lo tomar ni quitar por mas Renta ni menos ni por el tanto quie otro por ello de ni prometa, y dentro de los dhos diez ducados para el efecto suso dho, so pena de todas las costas y daños que sobre dello se siguieren, y recrezieren, presente el dho Domingo de Frimistans, que dijo azettaba y aceto, este dho arrendamiento por el dho tiempo, Renta, maneras y condiziones suso dhas; para si y su muger, y herederos, y se obligava y obligo, con su persona y vienes muebles y raizes avidos y por aver de dar y pagar a su señoria y sus factores en su nombre, en cada un año, las dhas diez y siete rapadas de zenteno, cabritos gallinas y marrana, a los terminos y plazos y en las partes y lugares arriba dhas y declaradas, y cumplira las mas maneras y condiziones susodhas, so pena de todas las costas y gastos que sobre dello se le siguieren y recrezieren, y ambas partes, para lo cumplir dijeron que davan e dieron todo su poder cumplido, a todos e quales quiera Juezes e Justicias seglares de su fuero y Jurisdicion que dellos, puedan y devan conozer, conforme a la nueba prematica del Rey Nuestro señor para que se lo hagan cumplir, pagar, guardar, como si esta carta y lo en ella contenido fuese sentencia difinitiva, dada por Juez competente pasada en cosa juzgada por ellos consentida, y no apelada, cerca de lo qual renunziaron todas leyes en su favor, y en especial a la ley y derecho que dice que general renunciación de leis, fecha no vala, en fe y testimonio de lo qual otorgaron dello la presente carta de arrendamiento, ante mi escribano y testigos, en cuio rexistro el dho Nuño Gonzales lo firmo de su nombre, y por el dho Domingo de Frimistans no saver firmar, rogo a Garcia Nuñez, vecino de la Ziudad de Santiago lo firme por el de su nombre, estando dello presentes por testigos el sobre dho que firmo, e Juan Martinez vecino de San Fins de Brion e Vieito de Castrigo, vecino de San Juan Dartoño, e io escribano doy fee conozco los otorgantes Nuño Gonzales: Soy testigo Garcia Nuñez. PAso ante mi Gabriel Dameixeiras escribano = Sacose del tanto que en mi poder queda y lo signo y firmo, doy fe recivi derechos un real = En testimonio de verdad Gabriel Dameixeiras escribano



viernes, 25 de diciembre de 2009

Festa na rectoral


Velaquí mostramos unha fotografía que enviara Miguel Rodríguez-Vila, sobre a familia Paramés García-Barros.
Desta volta trataríase de algunha comida na rectoral dada polo párroco por motivo de algunha festa na parroquia. A foto tirouse na eira da casa, véndose claramente ó fondo e arriba a galería que naquel entón non estaba cerrada.
En canto as persoas que aparecen nela soamente se coñecen con certeza ás tres xa mencionadas en outras fotografías. Trátase de José María Paramés García-Barros, á esquerda do sacerdote. O terceiro pola dereita é Carlos, o irmán do anterior, e o do centro, con corbata, é o primo dos anteriores, Daniel García García-Barros.
Do sacerdote non temos certeza pero podería ser D. José Sanmartin Chao, sobriño do anterior párroco D. José Sanmartin Coto.
Sobre a datación da instantánea poderíamos dicir que sería de principios da década dos 30, xa na república, a tenor da indumentaria do señor que esta detrás de Daniel García, que podería ser a dos carabineiros, tendo en conta sobre todo a ausencia de algún membro da benemérita.
As demais son xentes da parroquia, invitados do párroco, e tamén a xente que vivía na rectoral con el.



sábado, 19 de diciembre de 2009

Os notarios da xurisdicción da Maía II

Na xurisdicción da Maía, o oficio de escriban era unha concesión do arcebispo que llo concedera a unha determinada persoa. O oficio administrábao o dono podendo obrigar ó notario a renunciar e poñer outro. Sen embargo era sempre o final o arcebispo o que tiña a última palabra, xa que si os candidatos non reunían os requisitos o arcebispo podía decretar nula a concesión e o oficio volvía á el.
Non se conserva esta concesión e por tanto non sabemos en que familia recaeu, pero dispoñemos dos notarios que foron da xurisdicción ata o fin dos señoríos, e que nos dan pistas para seguir este oficio:

Domingo do Camiño ¿?- 1616
Rodrigo López Rocha 1616-1633
Juan López Rocha 1633-¿?
Domingo Freire ¿? -1676
Francisco García Otero 1676-1677
Andrés Suárez Freire 1677-1678
Matías Freire de Castro 1678-1703
Antonio Freire e España 1703-1732
Simón Freire e España 1732-1776
10º Manuel Antonio Brandoñas 1776-¿?
11º Bernardo Antonio Vázquez ¿?-¿?
12º ¿ Joseph Andrés Vilacoba ? ¿?-¿?



Do primeiro, Domingo do Camiño, non sabemos dende cando exerce. O terceiro, Juan López Rocha, presumiblemente fillo de Rodrigo, foi obrigado a renunciar polo dono do oficio, quizais porque Domingo Freire, seu sucesor e veciño de Guitiande, era parente do dono, ou o mesmo dono. Este a súa vez renuncia en 1676 en Francisco García Otero que exerce un ano soamente porque vive en Santiago e non lle convén o posto. Francisco renuncia en Andrés Suárez Freire, que ademais de ser xenro de Domingo Freire era ó mesmo tempo notario de número do coto de Nantón na xurisdicción de Barcala. Sucédeo Matías, cuñado do anterior e fillo de Domingo Freire. Síguelle, Antonio Freire, fillo de Matías e ambos veciños de Agrón. En 1732 Antonio renuncia en Simón Freire e España, seu fillo. En 1776 D. Simón, que exercía na súa casa do Casal parroquia de Ortoño, renuncia por ser vello e estar cheo de achaques para traballar. Faino en Manuel Antonio Brandoñas, fillo de D. Roque Brandoñas, funcionario estatal para as rendas do tabaco, e de Dª Mariana Cuinago. O pai de Manuel Antonio era de Viceso e súa nai de Soutomaior no actual concello de Arcade. Manuel Antonio non soamente accede a notario da xurisdicción, senón que lle compra o oficio a D. Simón, pasándolle posteriormente o oficio a seu cuñado Bernardo Antonio Vázquez. Non sabemos se este foi o derradeiro notario da xurisdicción, xa que despois de el o oficio puido ter pasado a seu xenrro Joseph Andrés Vilacoba, veciño da parroquia de Ames e fillo e neto de notarios, que por 1815 solicita e obtén o titulo de escribano real concedido por Fernando VII.

domingo, 13 de diciembre de 2009

Arquitectura popular II. A fonte da rectoral






Fonte da rectoral de Ortoño


Velaquí se presenta a fonte da rectoral de Ortoño. Está situada na eira da rectoral baixo un pallete, de xeito que permanece ó enxoito.
Carece de calquer adorno ou motivo arquitectónico, e non ten inscrición polo que non se pode saber cando se construeu, pero de todos os xeitos o máis probable e que date do século XVIII.



Corte esquemantico de unha mina de agua


Esta fonte e algunha máis están nutridas por augas que nacen en minas. E é que as prospeccións para extraer auga non se limitaron no pasado a escavar pozos ou canalizar fontes, senón que ademais empregouse o método de facer galerías horizontais para encontrar e explotar este recurso natural.
Esta practica desenvolveuse principalmente nos s. XVIII e XIX, e estaba asociada a casas importantes que buscaban satisfacer as súas demandas de auga sobre todo relacionadas ca rega do millo, cereal vido de América que tivo o seu auxe en ese período.
A vantaxe de facer unha galería era que se podía empezar no terreo de un pero chegar e profundizar no dos veciños. Pero sobre todo permitía internarse profundamente por debaixo da capa freática do subsolo encontrando un bo caudal para todo o ano, de xeito que fluiria soa sen ter que extraela a caldeiros, como nun pozo.
Na nosa parroquia aló menos existen dúas, unha en Carballido e outra no Santo



Entrada a unha mina de agua na parroquia de Santa María de Transmonte

martes, 8 de diciembre de 2009

Os notarios da xurisdicción da Maía I

Hoxe coma no antigo réxime a profesión de notario, ou escríbano como se chamaba entón, soia ser moi ben remunerada e por tanto estes pertencían a unha clase social acomodada. Existía ademais un gran corporativismo entre os que a exercían xa que o acceso a profesión era practicamente imposible para aqueles que non pertencesen a familias de escribáns.
No caso da xurisdicción da Maía, parella a de Altamira dende o s. XVI, o oficio de escriban era unha concesión do señor, en este caso o arcebispo a unha determinada persoa, que ó longo do tempo a pasaría por herdanza os seus descendentes.
Para ser escriban da xurisdicción antes había que ser escriban real, e para eso había que entrar de aprendiz no oficio de un que estivese xa asentado. Os proxenitores ou titores do mozo facían un contrato co notario estipulando os honorarios anuais que percibiría o notario en concepto de aprendizaxe. Pasados varios anos o aprendiz pasaba a oficial de pluma, sendo el o que escribía a maior parte das escrituras, firmándoas o notario. Despois de ter probado a valía, pedíase ó Consello de Castilla, máximo órgano de goberno do estado no antigo réxime, titulo de escríbano real, e para o cal aportábase determinadas probas como ascendencia, pericia e sobre todo a necesidade de máis notarios. Obtido o visto bo obtíñase o título despois de pagar as taxas, que soían ser de 200 ducados. Deste xeito accedíase ó oficio de escriban e podíase exercer en calquera lugar. Pero o certo é que moitos escribáns emigraban cara terras onde a densidade de poboación fose considerable, xa que do contrario non había moito traballo sobre todo si xa había outros notarios.


Un xeito de prosperar aínda máis na profesión era acadar ser escriban de unha xurisdicción, coto, Cabildo ou concello. Deste xeito ademais do traballo que un puidera ter tamén levaría as escrituras e asentos xudiciais da súa xurisdicción, sexan preitos civís e criminais, titorías de menores, inventarios xudiciais post mortem, etc. Era difícil acabar de escriban de unha xurisdicción xa que había que ter moitos contactos, pertencer a determinadas familias, e sobre todo que o posto quedase vacante.


Sinaturas de tres escribáns en un documento de información para acceder o grao de escribano Real de Su Magestad.
Ano 1786

viernes, 4 de diciembre de 2009

Rectificación a Castrigo I

Como se expoñía na entrada a Castrigo II, onde se explicaban os seus limites, non tiñamos encontrado documentación sobre a demarcación precisa do lugar de Castrigo, debido a que nel entraban moitos dominios no lugar, e cada un emitiu documentación soamente dos seus bens.
Sen embargo, puidemos achegarnos un pouco máis neste eido a través doutro lugar que linda con Castrigo e que si ten os seus límites perfectamente marcados, aló menos contra Castrigo. Este é o lugar de Casal ou Casaliño que limita con Castrigo con un muro, segundo nos teñen contado varias persoas de Castrigo e Pedregal.

De este xeito o mapa de Castrigo que se mostraba na primeira entrada do lugar quedaría así:


Indo o muro divisorio dende o final de Goluras ou Golura, en diagonal cara o suroeste, deixando a Debesa de abaixo, a Cotaneira, o Noval de Gróns, o Agro de dentro, e o Noval do Río, dentro do lugar de Casaliño.

miércoles, 2 de diciembre de 2009

A granxa da Peregrina III

Velaquí se mostran as festas da Virxe da Peregrina en outro ano da década dos 20 do século pasado, quizais do ano 1927.


En esta primeira instantánea pódese ver como sae a procesión da capela, presidida por un personaxe vestido de branco do que non temos noticia, pero seguramente da familia Paramés García-Barros



Aquí apreciase a suntuosa ornamentación para as festas que se fixeron por aquel entón, nas que se adornou toda a eira con adornos feitos de papel, polo que parece. Aparecen un grupo de nenas vestidas de branco, veciños e outras xentes con paraugas para protexerse do sol de agosto.

Agora a procesión volve a pequena capela. Na parte inferior dereita os nenos miran a procesión, a cal vai escoltada pola garda civil seguíndolle os señores curas cos paraugas e detrás a banda de musica.