A fabrica de San Xoán de Ortoño

O concepto da fabrica refírese a obra de determinado edificio. A fabrica de unha igrexa é a obra de edificación, ensanche, e mantemento que require.
Así dende antigo este aspecto da administración parroquial tívose moi en conta. Dado que os materiais constructivos non eran moi sólidos, sobre todo as cubertas, requirían un mantemento regular para o que tiñan que existir uns fondos. Do mesmo modo, fíxose acuciante a reforma das igrexas ante o aumento da poboación nos s. XVIII e XIX. Todos estes aspectos, así como os gastos do culto, víñanse e véñense reflexando en unha serie de libros no arquivo parroquial, os denominados Libros de Culto e Fabrica.
Son estes libros unha memoria económica da parroquia, en onde se reflexa por anos os ingresos e os gastos. Ademais en eles, deixan os Bispos ou visitadores as recomendacións ó párroco sobre o culto a catequese e as obras que se deben facer. En Ortoño consérvanse dende 1617, e precisamente en ese ano mandase ó párroco que cerre o adro con valo e cancelas para que o gando ceibo non entre dentro del.
Os ingresos estaban divididos en dous grupos principais. Un referíase ós dereitos que se cobraban por sepultar ós defuntos, que corresponde actualmente os dereitos dos panteóns e sepulturas do cemiterio. O outro eran rendas derivadas das propiedades que tiña a fabrica da parroquia, en lugares da parroquia ou en outros fora dela.
A maior parte de estas rendas foran doadas nos testamentos, e que logo de seren arrendadas ou aforadas rendaban uns froitos anuais destinados os gastos da parroquia. Unidos a estes ingresos tamén estaban as rendas das misas de fundación, que hipotecaban bens dos fundadores a fin de pagar unha serie de sufraxios polas súa intención de forma perpetua.
As contas da fabrica, o cobro das rendas non era unha tarefa do párroco senón de un feligres encargado a tal efecto que se ía cambiando por ano, este emprego ou cargo era denominado Maiordomo fabriqueiro.

O párroco o final do ano económico tomáballe as contas, e pasábaas o libro correspondente de Culto e Fabrica da parroquia, tendo coidado de que cadrasen cas deixadas polo seu predecesor, e sobre todo que non se quedase el con parte, anque na practica a especulación de estas rendas foi moi común.
Traemos aquí a relación de arendatarios por lugares e a renda anual que tiñan que pagar a fabrica, polo ano 1632.

Lugares / Arendados / Renda


Angueira, en Sª Mariña de Ribasar/ Andrés Dança / 7 ferrados de centeo

Casaldoeitro, en S. X. de Bastabales / Pedro e Juan Mariño/ 7 ferrados de centeo

idem / Cristóbal de Casaldoeiro / 2 ferrados de centeo

Bertamiráns, en S. Xoán de Ortoño/ Alberte Codeso / 2 ferrados de centeo
idem / Juan Parente / 17 ferrados de centeo

Lapido, en S. Xoán de Ortoño/ Antonio de Lago / 1 ferrado de centeo
idem / Alonso Lorenzo, o vello / 1 ferrado de trigo