A parroquia III

Os límites verdadeiros de Ortoño.

Como viñemos contando en outros artigos, a cartografía parroquial hoxe en día deixa moito que desexar.

Deste xeito podemos facer unha critica moi sinxela ós máis avanzados estudios nesta materia que se poden encontrar na mesma rede, e que proveñen, como xa dixemos, do SITGA.

O SITGA emprega distinta información, sendo a descrición da parroquia feita no catastro do marques da Ensenada a mediados do s. XVIII unha das que valora máis. Sen embargo tal descrición dos seus límites, a lo menos no caso de Ortoño resulta tan sinxela e esquemática que non ten utilidade. Esta é:

“Que el territorio que ocupa la dha fra de san Juan de Orttoño es de L. (levante) a P. (poniente) una legua, y de N. (norte) a M. (mediodia) ottra, y en circunferencia tiene algo mas que tres leguas, o camino de seis oras, por el L. Confina con las fras de San Pedro de Bugallido y parte de la de Santa Maria de biduido por el P. Con las de Santa Maria de Angeles y San Salvador de basttavales, N con la de San esttevan de Covas y M. San Julian de Bastavales, que dha fra esta sittuada en un valle por el que corre el dho rrio de Sarela por un estremo acial P. del qual salen algunos Cauces que fertilizan partte de dha fra cuia figura es la del margen.”(1) ( Año 1752).

Aínda así este organismo tenlle posto límites a parroquia de Ortoño, como a todas as parroquias de Galicia. No caso de Ortoño é obvio que a descrición anterior non lle sírveo e por tanto seguramente rodeou con unha liña as entidades de poboación de Ortoño, trazando deste xeito diversos trazos que non reflexan para nada a cartografía parroquial.

Parte norte da parroquia de Ortoño, tal é como esta trazado polo SITGA.

Desta volta mostramos esta división sobre as ortofotos de 2003, tal e como a mostra na súa paxina o SITGA. A parroquia esta definida polos límites municipais (liña laranxa) ó oeste onde linda co concello de Brión a través das parroquias de Bastavales, Ánxeles e Brión, e un anaco pequeno ó nordeste onde o fai co concello de Santiago a través da súa parroquia de Villestro. Estes límites, ó seren municipais e manterse consolidados dende o s. XIX, son, salvo excepcións, practicamente os correctos nesas zonas. Sen embargo no resto, ó norte lindando ca parroquia de Cobas, do mesmo concello, e o leste ca de Bugallido, a liña verde é curiosamente máis dereita e non ten tantos accidentes coma a municipal, signo de aleatoriedade e de criterio difuso a hora de trazala. Vexámola.

A liña verde do norte que limita con Cobas é totalmente errónea, xa que deixa ó norte dela fincas de concentración parcelaria da parroquia de Ortoño, sexa no lugar de Castrigo así como no de Bertamiráns no paraxe de Agro Horto, hoxe ocupado pola autovía. Seguindo a mesma liña cara o leste e atravesando o río dos Pasos ou de Covas, indícanos que non coñece os límites dos agros antigos de Codesido e Lamas que eran do Conde de Altamira e anexos a Bertamiráns, e que marcaban tamén o límite con Cobas. E finalmente a liña verde segue impasible e corta Aldea Nova en dous anacos, sen saber que esta urbanización foi feita no monte aberto do lugar de Lapido, pertencente a Ortoño. Isto no norte, xa que no leste os erros soen ser de vulto.

 

Metade sur da parroquia de Ortoño, no SITGA.

Na fotografía inferior vemos a liña central verde que ascende un pouco ladeada cara o leste. Esta parte de unha esquina da cartografía municipal, que é precisamente errónea en canto a parroquial. Debería arrancar do vértice oposto situado o leste e continuar polo camiño cara ó nordeste. Deste xeito mantería as Chaias, de arriba e de abaixo, e o Monte Maior, como parte do lugar de Ortoño, pertencente a parroquia do mesmo nome e non como o ten agora que llo adxudica a Bugallido. Saber isto era tan doado como consultar a cartografía do catastro, xa que a parroquia de Bugallido ten feito a súa concentración do monte e a de Ortoño non, aparecendo inmediatamente a liña de división entre ambas. A mesma fonte sirve para amañar o enorme erro da parte nordeste, onde o SITGA engade para Ortoño terreos de monte onde hoxe esta construído o novo cemiterio municipal. Se nos fixamos todos aqueles terreos foron recentemente concentrados, sendo por tanto da parroquia de Bugallido. Isto tamén nos axuda a ver que o cemiterio non esta nin en Bertamiráns, nin en Aldea Nova nin no monte de Lapido. Non é de Ortoño, é de Bugallido.

(1) A figura do marxe a que se refire non é máis que unha liña cerrada ondulante, sen ningunha outra referencia.